Neden bilimsel adlara gerek duyarız? Yaygın adları kullanmanın ne sakıncası olabilir?
Her bir balık türü için geçerli olan sadece tek bir bilimsel ad vardır ama aynı balığın çok sayıda yaygın adı bulunabilir. Örneğin Poecilia reticulata türünü ele alalım. Aşağıda bu balığa çeşitli ülkelerde takılmış adların bir listesi yer almaktadır:
Lepistes - Türkiye (Türkçe)
Guppy (İngilizce)
Wilder Riesenguppy - Almanya (Almanca)
Millionenfisch - Almanya (Almanca)
Barrigudinho - Brezilya (Portekizce)
Barrigudinho-mexicano - Brezilya (Portekizce)
Gpi - Brezilya (Portekizce)
Lebistes - Brezilya (Portekizce)
Mexicano - Brezilya (Portekizce)
Sarapintado - Brezilya (Portekizce)
Gup - Hollanda (Hollandaca)
Guppii - Japonya (Japonca)
Barbados millions - Hindistan (İngilizce)
C bay mu - Vietnam (Vietnamca)
Cytrynwka - Polonya (Lehçe)
Gupik pawie - Polonya (Lehçe)
Bandera - Ekvador (İspanyolca)
Gupi - Ekvador (İspanyolca)
Guppie - Güney Afrika (Afrikanca)
Miljoenvis - Güney Afrika (Afrikanca)
Hung dzoek ue - Hong Kong (Kanton lehçesi)
Ikan seribu - Endonezya (Malayca)
Lareza tripikaloshe - Arnavutluk (Arnavutça)
Miljoonakala - Finlandiya (Fince)
Million fish - Kenya (İngilizce)
Poisson million - Fransız Polinezyası (Fransızca)
Queue de voile - Kanada (Fransızca)
Sardinita - Venezuella (İspanyolca)
Eğer size Poecilia reticulata ile Systomus tetrazona türlerinin aynı akvaryumda bakılamayacağını söylersem, hangi balıklardan bahsettiğimi anlar ve bunun nedenini araştırıp bulabilirsiniz. Ama bu iki türün yaygın adlarıyla ifade edilmesi durumunda, muhtemelen o dili bilmeyen kişiler tarafından hiçbir şey anlaşılamayacaktır.
Bilimsel adlar, dil farklılıkları nedeniyle kafa karışıklığı yaşama çekincesi olmadan herhangi bir tür hakkında etkili şekilde bilgi alışverişi yapabilmek adına bilim adamları ve diğer insanlar için küresel bir dil ortaya konulmasını sağlar.
Bazı durumlarda bilimsel addan sonra yazılan kişi adı ve tarih, ne anlam ifade eder?
Bilimsel addan sonra yazılan kişi adı ve tarih, türü sınıflandıran kişinin adını ve ilk defa hangi yılda sınıflandırıldığını belirtir. Örneğin Puntius denisonii (Day, 1865) ifadesi, bu balığın 1865 yılında Day tarafından sınıflandırılmış olduğunu anlatır.
Kişi ismi ve tarihin parantez içinde olması ne anlama gelir?
Parantez kullanımı, önceden balığın şu andakinden farklı bir adla sınıflandırılmış olduğunu gösterir.
Örneğin Puntius denisonii (Day, 1865), balığın 1865 yılında Day tarafından farklı bir ad altında sınıflandırılmış olduğunu göstermektedir. Bu önceki ad(lar), FishBase gibi çok kapsamlı sitelerde araştırma yapılarak bulunabilir.
Puntius denisonii, ilk olarak Labeo cinsinde sınıflandırılmıştır ama sonrasında Day’in yanlış yaptığını bulan başka bir bilim adamı tarafından yeni bir cinse taşınmıştır.
FishBase sitesinde Puntius denisonii türünün diğer adlarının bulunduğu tabloyu incelediğinizde, türün sınıflandırılma geçmişine ulaşırsınız; burada bilim adamları tarafından yapılan yazım hataları ve yanlış sınıflandırmalar dâhil olmak üzere, balığa konulmuş tüm adlar yer almaktadır.
Kişi isminin ve tarihin olması önemli midir?
Çoğunlukla kısa ve öz anlatım açısından bu iki bilgi kullanılmaz ama bazen, özellikle de balık için sınıflandırma düzenlemeleri veya farklı sorunlar olmuşsa, bu bilgileri bilmek önemli olabilir. Eğer kişi ismini ve tarihi yazacaksanız, parantezin varlığı çok önemlidir.
Neden Latince yazılırlar?
Bilimsel ad uygulaması 1700’lerin ortalarında ilk ortaya çıktığında, bilim adamları tarafından kullanılan evrensel dil Latinceydi. Bilimsel adlar ilk defa, Latinceyi çok seven ve hatta ismini bile Latinceye çeviren İsveçli Carl von Linne (Carl Linnaeus) tarafından formülize edilmiştir. Balık türlerini de sınıflandırdığından, Linnaeus ifadesini birçok farklı balığın bilimsel adının yanında görebilirsiniz.
Neden italik harflerle yazılırlar?
Bilimsel adlar veya başka bir deyişle cins, tür ve alt tür adları, her zaman için italik harflerle yazılmalıdır ya da eğer kâğıt üzerine yazılacaklarsa, altları çizilmelidir.
Diğer sınıf aşamalarında (Örneğin Cichlidae gibi familya adları) veya Latince dışındaki dillerde görülen karşılıklarında (Örneğin cichlidler) italik yazım asla kullanılmaz.
Çironim nedir?
Çironim, henüz resmî olarak sınıflandırılmamış türler için kullanılan geçici isimdir. Akvaryum ticaretinde sadece çironimleri bulunan birçok balık yer almaktadır. Örnek kullanım Puntius sp. "High Fin" şeklindedir; tırnak işareti içindeki ifade italik yazılmaz. Bu tür, yakın zamanda Oreichthys crenuchoides adıyla sınıflandırılmıştır.
Çevirmen: Anıl Altın
Kaynak: practicalfishkeeping.co.uk
Çevirmenin notu: Bilimsel adlarla ilgili bu makalede üzerinde durulanlar, sadece balıklar için değil, tüm canlılar için geçerli konulardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder