Balıklar için neden tehlikelidir?
Amonyak, balığın solungaçlarını ve kanını etkiler; balık ise bu etkileri önlemek için daha fazla vücut ve solungaç mukozası salgılar. Bu fazla mukoza, solungaçları kaplar ve balığın oksijen soğurma kabiliyetini azaltır.
Ayrıca amonyak zehirlidir ve balığın kanında oksijen tutmayı sağlayan hemoglobinin etkisinin azalmasına yol açabilir.
Amonyağın doğal dönüşümü nasıldır?
Normal şartlar altında, biyolojik filtrasyonun düzgün çalıştığı, oturmuş bir akvaryumda yararlı bakteriler amonyağı enerji kaynağı olarak kullanır ve sonrasında nitrite çevirirler. Ardından diğer bakteriler nitriti kullanır ve nitrata çevirirler ki nitrat, her hafta düzenli şekilde, klorsuz (dinlendirilmiş) su ile su değişimi yapılarak akvaryumun dışına atılmalıdır.
Amonyak zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?
Amonyağın solungaçlara etki etmesinden itibaren, ilk farkedilecek şey balığın güçlükle nefes alıp vermesidir. Balık oksijen seviyesinin fazla olduğu su yüzeyine yakın yerlerde gezinebilir; yahut dipte, enerjisini fazla harcamadan, ağır ağır nefes alıp vererek durur.
Ayrıca balığın solungaçlarını sıkıca kapadığı ve akvaryumdaki objelere sürtündüğü de görülebilir; eğer sorun geç farkedilirse, balığın hastalıktan ölmesi kuvvetle muhtemeldir.
Amonyağın varlığını nasıl tespit edebilirim?
Amonyağı tespit etmenin tek yolu, test kiti kullanmaktır. Düzenli şekilde haftalık amonyak, nitrit, nitrat ve pH ölçümlemelerini yapma alışkanlığı edinmekte fayda vardır; eğer balık rahatsız görünüyorsa veya sıra dışı hareketler yapıyorsa, anında ölçüm de yapılmalıdır. Sadece amonyağı ölçen test kiti satın alınabilirse de bütün ölçümleri yapabilen bir kit, daha çok iş görecektir.
Amonyak seviyesinin artmasına neler sebep olur?
Amonyak seviyesini arttıracak çok çeşitli etmenler vardır. Bunların en önemlileri:
- Yeterli bakterinin bulunmadığı yeni bir akvaryum
- Filtrenin musluk suyunda temizlenmesi veya eskisinin çıkarılıp filtreye yeni bir süngerin takılması
- Hastalık tedavi sürecinde kullanılan kimyasalların filtredeki bakterileri öldürmesi
- Aşırı yemleme
- Kalabalık ortam
- Yetersiz filtrasyon
- Dinlendirilmemiş su kullanılması
- Akvaryumda kalan ölü balıklar
- Bakımsız canlı kayalar (Resif akvaryumlarında…)
Amonyum nedir?
Amonyum (NH4), amonyağın daha az zehirli bir biçimidir. Eğer suda amonyak varsa, bunun bir bölümü ölümcül serbest amonyak hâlinde, bir bölümü ise daha az zararlı amonyum olarak bulunur. Serbest amonyak ve amonyumun oranları, suyun pH ve sıcaklık şartlarına göre değişkenlik gösterir.
Amonyak testinin sonuçlarını nasıl yorumlayabilirim?
Şaşırtıcı şekilde, çoğu test kiti üreticisi, muhtemelen uygulayacak kişinin aklı karışmasın diye bazı önemli talimatları ve uygulamaları testin içerisinde koymaz. Başlangıç aşaması için bütün test kitleri Toplam Amonyak Azotu (TAA) adı verilen bir değer bulur ve bu değer esasen salt amonyağın değerini göstermez.
Toplam Amonyak Azotu, amonyak ve amonyumdan oluşur ve hangisinden ne kadar bulunduğu pH ve sıcaklık değerlerine bağlıdır. Gerçek amonyak seviyesini bulmak içinse sadece bazı test kitlerinde bulunan ve pH, sıcaklık ve TAA değerlerinin karşılaştırmalı sonucunu gösteren tabloya bakılabilir.
Amonyak için güvenli bir seviye var mıdır?
Yoktur. Az veya çok, amonyağın varlığı tehlike arz eder. Tespit edilmeli, neden ortaya çıktığı bulunmalı ve bir an evvel yok edilmeye çalışılmalıdır.
Suda amonyak tespit edersem ne yapmalıyım?
Bu problemle başa çıkmanın yolu, amonyağın neden oluştuğuna bağlıdır. Nerede yanlış yapıldığını bulmakla işe başlanabilir. Amonyak oluşumuna neden olduğu düşünülen etmenin ortadan kaldırılması önemlidir (Ölü balık varsa çıkarmak, akvaryum kalabalıksa sayıda eksiltme yapmak, yemlemeyi kesmek vs.). Yapılacak diğer önemli müdahale ise büyük çapta bir su değişimi yapmak olmalıdır. Değişimde kullanılacak suyun klorsuz (dinlendirilmiş) olmasına ve akvaryumdaki pH ve sıcaklık değerleri ile aynı olmasına dikkat edilmelidir.
Eğer amonyak seviyesi artmaya devam ederse, sık sık test yapılmalı ve su değişimleriyle seviye aşağı çekilmelidir.
Nitrit seviyesi de amonyakla beraber artabilir, dolayısıyla litre başına 1 ila 3 gr. tuz ilavesi yaparak zehirlilik etkisi azaltılmaya çalışılabilir.
Bakteri kültürü oturmuş ekstra bir filtre takmak da amonyağı yok etmede veya en azından etkisini azaltmada epey yardımcı olur.
Amonyağı nasıl daha az zehirli hâle getirebilirim?
Yapılacak en çabuk uygulama, klorsuz su ile büyük çapta bir su değişimi yapmaktır. Birçok insan büyük çapta su değişimi yapılmaması gerektiğini, %35’ten fazla su değişiminin balıklara olumsuz etki yapacağını söyleyebilir. Kişisel fikrim, bu düşüncenin yanlış olduğudur. Eğer amonyak zehirleyici etki yapacak seviyedeyse ondan bir an evvel kurtulmak lazımdır. %50 veya daha fazla su değişimi yapmanın bu problemden tamamen kurtulmayı sağlama konusunda fazlasıyla etki yapacağını düşünüyorum.
Zeolit, milyonlarca yıl önce bazik göllerin tabanında biriken volkanik küllerin biçimlenmesi sonucu oluşmuş kristalimsi bir mineraldir (hidratlı alüminosilikat).
Kullanmakta olduğumuz klinoptilolit, yaklaşık 40 farklı çeşidi bulunan bir zeolittir. Amonyum, fosfat ve calsiyum gibi belli iyonları, iki süreç (soğurma ve iyon değişimi) sonucunda sudan arındırır.
İyon değişiminde, amonyum ve diğer iyonlar alınır, zeolitin içindeki sodyumla yer değişimi olur ve iyonlar zeolitin içinde güvenli bir şekilde hapsolur. Zeolit tamamen dolduğunda, akvaryumdan veya havuzdan çıkartılır ve tuzlu suyun içinde bekletilir. Amonyum ve diğer iyonlar tuzdaki sodyumla tekrar yer değiştirir ve zeolit durulanıp yeniden kullanılır.
Zeolit aynı iyonları soğurarak hapseder ama bu amonyum gibi bazı iyonların bir süre sonra suya geri bırakılmasına neden olur. Dolayısıyla zeolit sürekli kullanılmayacaktır; yeniden doldurulup boşaltılabilir ve bu şekilde defalarca kullanılabilir.
Acil amonyak şartlarında etkili bir çözümdür, ama test ve su değişimleri yapmaya devam edilmelidir; zira zeolit amonyağı değil, sadece amonyumu giderir. Günlük zeolit değişimi yapmanız gerekebilir, bu yüzden iki ayrı paket alıp alternatif olarak değişim yapabilirsiniz.
pH ve sertliği arttırmada az etkilidir ve tuz içeren sularda işe yaramayacaktır. Havuz içinse ambalajsız zeolit kullanımı, oldukça ucuza mal olabilir.
Çevirmen: Anıl Altın
Kaynak: practicalfishkeeping.co.uk
İlgili makaleler: 1) Balık İdrarında Ne Var?
2) Akvaryumda Amonyak Tespit Edersem Ne Yapmalıyım?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder