Yazan: Phil Hunt
Uzman deniz akvaristi Phil Hunt, resif akvaryumunda tabanca karidesleri ve gobiler arasında kurulan harika ortak yaşamı inceliyor.
Akvaryumlarımızda beslediğimiz birçok canlı, şaşırtıcı özelliklere sahip ama muhtemelen bunlardan çok azı tabanca karidesleri ile rekabet edebilir. Gobilerle kurdukları ortak yaşam -ki bu makalenin odaklandığı temel nokta budur- esasen yeterli olacakken, dikkate değer iki tane daha özellikten bahsedilebilir.
İlk özellik, yaygın adlarına da kaynaklık eden, tabanca benzeri bir patlama sesi çıkarmalarıdır. Bu sesi akvaryumda duymak biraz endişe verici olur çünkü ses, cam kırılma sesine benzer. Ancak tabanca karidesinin çıkardığı sesin başlıca özelliği, çok çok yüksek frekanslı olmasıdır. Bazı tabanca karidesi türleri, okyanustaki en gürültücü canlı olma konusunda balinalarla yarışır; aralarındaki büyüklük farklı oldukça çarpıcıdır. Karidesten bir metre uzaklıktan yapılan ölçümde ses 190 desibel olarak tespit edilmiştir; bu, 55 metre uzaklıktaki bir jet motorundan gelen sesten daha yüksektir.
Daha da dikkate değer olan şey, sesin karidesin avlanma tekniğinin sadece bir yan etkisi olmasıdır. Tabanca karidesleri avlarına doğru su darbesi yapmak için uyum sağlamış özel bir kıskaca sahiptir; su, kıskaçtan saatte 100 km. hızla fırlatılır. Bu fırlatışta su, küçük bir balondan çıkar ve ses muhtemelen bu balon patladığı için ortaya çıkar. Tüm bu süreç, bir milisaniyeden daha az sürer. Su darbesinin, sesin veya basınç dalgasının, avı şoka uğratan veya öldüren balon patlaması yüzünden oluşup oluşmadığı aslında tam olarak kesin değildir.
Ses çok etkileyicidir ama tabanca karideslerinin atışı hakkındaki başka bir özellik, pozitif anlamda şaşkınlık vericidir. Tabanca karidesinin hareketini filme almak için yüksek hızlı kameralar kullanan bilim adamları, su darbesi dalgasındaki küçük balon patlarken ayrıca ani bir ışık oluştuğunu da gözlemlediler. Bu başlı başına garip bir şey ama patlayan küçük balonun ulaştığı sıcaklık, yaklaşık 5.000
oC; bu, neredeyse güneş yüzeyindeki sıcaklık kadar. Muhtemelen yaşayan herhangi bir organizma tarafından oluşturulan en yüksek sıcaklık da bu. Karidesin kendi kendisini pişirmediği olay çok kısa sürüyor ve balon çok küçük ama minik bir kabuklunun böyle bir sıcaklık üretebildiğini düşünmek hayret verici.
Harika Ortaklar
Tabanca karidesleri ve gobiler arasındaki ortaklık, her iki tarafın fayda sağladığı iyi bir mutualizm örneği. Gobi, karidesin güzelce kazdığı bir çukuru yuva edinerek onun kazma ve inşa etme becerisinden faydalanıyor. Tabanca karidesleri ise zayıf bir görme gücüne sahip ve avcıları tespit etmek için gobileri erken uyarı sistemi olarak kullanıyorlar. Gobiler, karideslerle paylaştıkları çukurun hemen dışında durur ve etraftan geçmekte olan zooplanktonu ve küçük sucul omurgasızları yakalarlar. Karidesler ise çoğu zaman, uzun antenlerini kullanarak gobilerle iletişim hâlindedir ve gobiler, özel yüzgeç darbeleriyle karideslere işaret gönderir. Bazı gobi türlerinin ayrıca, çukura yiyecek bırakarak karidesleri beslediği görülmektedir ve hatta kasıtlı olmaksızın, karideslerin gobilerden dökülen yiyecek parçalarıyla beslenmeleri de olasıdır.
Tabanca Karideslerini Tanıyalım
 |
| Kaplan Tabanca Karidesi |
Birçok tabanca karidesi türü çok farklı habitatlarda görülürken, akvaryumda yaygın olarak bakılan sadece birkaç tür vardır. Bunlar
Alpheus cinsine mensuptur. Kaplan Tabanca Karidesi olarak bilinen (
Alpheus bellulus) muhtemelen en yaygın olarak beslenen türdür. Üzerinde kahverengi veya kırmızımsı kahverengi desenler bulunan beyaz bir vücudu vardır. Bazı bireylerin bacaklarında mor desenler de görülür.
A. bellulus’a benzeyen ama ondan daha karmaşık desenlere sahip olan
Alpheus randalli’nin vücudu ve kıskaçları boyunca uzanan düzensiz kırmızı çizgileri vardır. Bu iki karides türü de birçok farklı gobi türüyle anlaşabilir.
Özel olarak bahsedilmesi gereken bir başka
Alpheus türü, Boğa Gözü Karidesidir (
Alpheus soror). Bu karides, gobilerle genellikle ortak yaşam kurmaz ama turuncu pembe vücudu, kuyruğunun ön kısmının her iki yanında yer alan belirgin siyah göz noktaları ve mor kıskaçları ile başlı başına harika bir türdür.
Yaygın olarak ithal edilen
Alpheus türleri genellikle 5 ila 7 cm. uzunluğundadır. Akvaryumcularda, bu bahsettiklerimiz haricinde
Alpheus karidesleri ve diğer tabanca karidesleri de bulunabilir ama bunlar çoğunlukla pek bilinmeyen türlerdir.
Gobilere Bir Bakış
Tabanca karidesleriyle anlaşan birkaç gobi cinsi vardır. Bunlara, karidesler olmaksızın da bakılabilir (ve çoğunlukla böyle bakılırlar) ve çoğu, iyi bir akvaryum sakinidir. Genellikle dayanıklıdırlar ve beslenmeleri kolaydır ama birçoğu (kuvvetli görünen
Cryptocentrus cinsi gobiler bile) oldukça utangaçtır; ayrıca üstü açık akvaryumlardan ve hatta akvaryum kapağındaki boşluklardan dışarı sıçrayabilirler. Karideslerle bir aradayken ise çoğunlukla hem daha cesur olma hem de su dışına daha az sıçrama eğilimindedirler; bu durumda, uzmanlıkla inşa edilmiş sığınaklarında kendilerini muhtemelen daha fazla güvende hissediyorlardır.
Akvaryuma ilk konulduklarında, yem yeme açısından utangaç olabilirler çünkü özellikle hızlı yüzen veya agresif balıkların bulunduğu kalabalık akvaryumlarda beslenmek için kendilerini riske atmak istemeyebilirler. Bunun üstesinden gelmek için bir miktar yemin onların saklanma yerlerinin yakınlarından geçmesini sağlamalısınız (Örn. bir damlalık veya pipetle biraz yem alıp tam gobinin saklandığı yerin üzerine bırakabilirsiniz); bu sayede kısa dönemde yeteri kadar beslenebilirler ve sonunda, beslenme konusunu insanlarla ilişkilendirecekler ve daha cesur olacaklardır.
 |
| Randall Karides Gobisi |
Akvaryum ticaretinde en sıklıkla görülen gobi türleri
Amblyeleotris,
Cryptocentrus ve
Stonogobiops cinslerine mensuptur.
Amblyeleotris cinsinde 39 tür bulunmaktadır ve bunlar, çeşitli
Alpheus karidesleriyle doğada ortak yaşam kurar. Birçoğu birbirine oldukça benzer: 10 ila 12,5 cm. büyüyebilen, koyu kırmızı şeritlere ve beyaz bir vücut rengine sahip, uzun ve ince yapılı balıklardır. Bu cinste kendisine özgü türler de vardır: Randall Karides Gobisi (
Amblyeleotris randalli) ince turuncu şeritlere ve üzerinde belirgin siyah göz noktası bulunan büyük sırt yüzgecine sahiptir. Ayrıca yine farklı ama akvaryum ticaretine nadiren sunulan bir tür de Dev Karides Gobisidir (
Amblyeleotris fontanesii); görünüş açısından cinsteki diğer türlere benzer ama onlardan çok daha büyüktür. 25 cm. uzunluğa erişerek isminin hakkını verir.
Stonogobiops cinsindeki gobiler, daha küçük yapılıdır; bilinen en büyük tür en fazla sadece 7 cm. uzunluğunda olur. Dört tür, akvaryum ticaretinde görece sıklıkla bulunur:
Stonogobiops dracula (en iri tür) sarı bir yüze ve üzerinde sıra sıra kalın ve ince koyu kırmızı şeritler bulunan beyaz bir vücuda sahiptir;
Stonogobiops nematodes 5,7 cm. uzunluğa ulaşır ve kahverengi şeritli beyaz bir vücuda, sarı bir yüze ve çok uzun ilk sırt yüzgeci kılçığına sahiptir;
Stonogobiops xanthorhinica,
nematodes ile benzer görünüşe sahiptir ama uzun sırt yüzgeci yoktur; 5 cm. uzunluğa ulaşan
Stonogobiops yasha ise çok kendisine özgü bir türdür ve üzerinde parlak kırmızı boyuna çizgiler bulunan beyaz bir vücuda ve çok uzun ilk sırt yüzgeci kılçığına sahiptir.
Stonogobiops cinsindeki gobiler çoğunlukla
Alpheus cinsindeki karideslerle, özellikle de
A. randalli ile ortak yaşam kurar.
 |
| Pembe Noktalı Karides Gobisi |
Cryptocentrus cinsindeki türler, kurbağa benzeri kafaları ve büyük ağızları ile diğer birçok karides gobisine göre daha gürbüz görünüşe sahiptir. Akraba karideslere karşı daha agresif olma eğilimindedirler. Cinsteki tüm türler akvaryum ticaretinde aynı sıklıkla görülmez. En popüler tür, 10 cm. uzunluğa erişen Sarı Gözcü Gobidir (
Cryptocentrus cinctus). Daha iri bir tür olan Pembe Noktalı Karides Gobisi de (
Cryptocentrus leptocephalus) oldukça yaygın görülür; yaklaşık 15 cm. uzunluğa ulaşır ve grimsi renklidir ama vücudu üzerinde parlak pembe noktalar ve benekler ve daha küçük neon mavi noktalar bulunur. Diğer birçok
Cryptocentrus türü de zaman zaman satışa sunulur ve bu türlerin bakımı hakkında görece az bilgi olsa da muhtemelen diğer birçok akrabasıyla benzer şekilde bakılabilirler. Doğada
Cryptocentrus cinsindeki gobiler,
Alpheus cinsindeki çeşitli karideslerle ortak yaşam kurar.
KARİDESLER HAKKINDA
Tabanca karidesleri ve gobileri bir arada tutarken düşünülmesi gereken temel konu, karideslerin akvaryumda ne yapacağıdır. Tabanca karideslerinin tek bir meşgalesi vardır: İnşa etmek ve özenle hazırladıkları çukurların devamlılığını sağlamak. Bu durum, gobiler olmasa bile onları çok ilginç ve eğlenceli birer akvaryum sakini yapar ama akvaryum kurulumu sırasında karideslerle ilgili üzerinde düşünülmesi gereken hususlar vardır.
İlk gereklilik, tüm kayaların akvaryumun zeminine güvenli olarak yerleştirildiğinden emin olmaktır; kayalar ne kumun üzerine konulmalı ne de kuma baskı yapmalıdır. Tabanca karidesleri kazı yaparken kolaylıkla alttaki kumu oyabilir ve kayaların devrilip akvaryuma zarar vermesine neden olabilir.
Karideslerinize çukurlar inşa edebilecekleri ideal ortamı sağlamak için zeminde kum ve kaba mercan çakılı (0,5 ila 2 cm. parçacıklı mercan dalları) karışımı kullanılmalıdır. Yaklaşık 8 cm. derinliğindeki bir taban en iyisi olacaktır. Karidesler çukurları inşa etmek için kum, çakıl, kabuk ve küçük kaya parçalarını kullanır ve düzenleme yaparken ve tek tek parçaları yeniden yerleştirirken onları izlemek çok keyiflidir.
Küçük bir karidesin bile akvaryum zemininde yapacağı etkileri hafife almamak önemlidir: Kumun üzerinde duran mercanlar zemine gömülebilir veya eğer küçüklerse (Örn. mercan fragları) inşa malzemesi olarak taşınabilir ve kullanılabilirler. Benim büyük resif akvaryumumda küçük bir tabanca karidesi, büyük kayaların güvenli olduğu yaklaşık 38 x 38 cm’lik bir alanda yaşıyor. Eğer tabanca karidesini bir nano akvaryumda besleyecekseniz, karidesin tüm zemini kullanmasına izin vermeniz gerekmektedir çünkü burayı evi belleyecektir. Bu, kayaları kullanarak akvadizayn yapamayacağınız anlamına gelmez ama kayaların akvaryum tabanında sabit ve güvenli olduğundan emin olmalısınız. Karides, bu sabit kayalar etrafında çalışacaktır.
Bolca fazla inşa malzemesi istemelerinin haricinde tabanca karideslerinin akvaryumda diğer birçok kabukluya nazaran genellikle çok fazla ihtiyacı yoktur. Diğer karides çeşitleri gibi, akvaryuma ilk eklenirlerken yavaş ve dikkatli bir alıştırma sürecine tabi tutulmalıdırlar ama ortama uyum sağladıklarında, temizlikçi karideslere veya Nane Şekeri Karidesi (
Lysmata wurdemanni) gibi türlere göre daha dayanıklı oldukları görülmektedir. Tuzluluk ve sıcaklık dalgalanmalarına karşı daha dirençli olurlar.
Tabanca karideslerini beslemek kolaydır. Dondurulmuş kabuklular (Artemia, krill ve kopepodlar) verilebilir ve onlar, akvaryum ortamında kendi yiyeceklerini de bulur.
Tabanca karidesleri için kabuklu akvaryum arkadaşları seçilirken biraz özen gösterilmelidir. İri tabanca karidesleri (Bunların genellikle gobilerle bir arada bakılmayan türler olduğunu belirtmekte fayda var) oldukça zorlu minik avcılardır ve
Lysmata,
Thor ve
Rhynchocinetes cinslerindeki türler gibi daha küçük yapılı karidesleri kolaylıkla yakalayabilir ve öldürebilir. Bununla birlikte küçük tabanca karidesleri, kıskaçları olmasına rağmen, büyümek için düzenli olarak kabuk değiştirdikleri dönemde avlanmaya açık olur. Kabuk değiştirme sonrasında yeni kabuk çok yumuşaktır ve çok az koruma sağlar. Bu aşamada
Stenopus cinsindekiler gibi büyük karidesler için kolay av olurlar. Hatta büyük kıskaçları olmayan daha iri Nane Şekeri Karidesleri (
Lysmata wurdemanni) bile şaşırtıcı şekilde avcı olabilir ve küçük tabanca karideslerini yiyebilirler. Büyük akvaryumlarda bu tip avcılıklar daha az sorun olur ama nano akvaryumlarda en iyisi, tabanca karideslerini akvaryumdaki tek karides çeşidi olarak bakmaktır.
GOBİ SEÇİMİ
Tüm tabanca karidesi türleri küçük akvaryumlarda da bakılabilirken, gobi ortaklarının büyüklükleri 5 cm’den 25 cm’ye kadar değişiklik gösterir, dolayısıyla balık için uygun bir akvaryumun seçilmesi önemlidir. Tüm tabanca karidesleri, özellikle de diğer karides türleriyle bir arada tutulanlar, görece yerleşik canlılardır ve çukurlarından nadiren çıkarlar, bu yüzden daha küçük akvaryumlarda bakılabilirler.
Stonogobiops cinsindeki gobiler, nano resif akvaryumları için özellikle idealdir; burada iri balık türleri olmadığından kendilerini büyük akvaryumlarda olduklarından daha rahat ve girişken hissederler.
Ortakları Bir Araya Getirmek
Tabanca karideslerini ve gobileri birlikte beslemek istiyorsanız, yapılacak en uygun şey onları ortak olarak satın almaktır. Bu sayede karidesin gobiyle uyum sağlayacağından ve akvaryumda birbirlerini bulup ortaklıklarına devam edeceklerinden emin olabilirsiniz. İdeal olarak, karides ile gobiyi aynı poşet veya kap içerisinde alıştırma sürecine sokmalısınız; bu sayede akvaryuma eklenirlerken iletişimi kaybetmezler. Doğal durumu yeniden yakalamak adına karidesleri ve gobileri ortak olarak almak ideal olsa da bu fırsat nadir olarak karşımıza çıkar.
Ayrı ayrı satın alınmış gobileri ve karidesleri ortak yaşama yönlendirmek ise zorlu bir iştir. Doğru karides türünü satın almamak gibi bariz bir sorunla karşı karşıya olabilirsiniz. Birçok karides gobisi farklı karides türleriyle ortaklık kurabilecekken, bir karidesin yakalanmadan önce ne tür bir gobiyle ortaklık kurduğu veya farklı bir gobi türüyle ortaklık kurmaya istekli olup olmadığı bilinemez.
İşin pratiğe dökülüşünde karidesler ve gobiler, eğer akvaryuma farklı zamanlarda eklenirlerse, birbirlerini bulmada zorluk yaşayabilir. Karidesler (hele ki gobi ortakları yokken) çukur kazmada ve zamanlarının çoğunu çukurun içinde geçirmede takıntılıdır ve az ötede bile olsa potansiyel ortaklarını göremeyecek kadar zayıf bir görüşe sahiptirler. Diğer yandan gobiler, çoğunlukla yiyecek ve sığınak aramakla meşguldür ve karidesin bulunduğu çukuru tespit etmeden önce başka bir çukur veya sığınak bulur ya da oluştururlarsa, burada kalacaklardır. Bir defasında 36 x 36 cm’lik taban ölçüsüne sahip bir nano akvaryumda
Stonogobiops yasha türü gobi ile
Alpheus ochrostriatus türü tabanca karidesinin birkaç ay birbirlerini bulamadığına tanık olmuştum.
 |
| Stonogobiops yasha |
Karidesleri ve gobileri bir araya getirmenin bir yolu, onları yakalamak ve kısa bir süreliğine bir kova, küçük bir akvaryum veya hatta plastik bir kap içerisinde zorla bir arada tutmaktır. Bu, nano akvaryumumu yeniden düzenlediğim süreçte, az evvel bahsettiğim
yasha türü gobim ve
ochrostriatus türü karidesim için uyguladığım yöntemdi.
Eğer bu yöntemi uygularsanız, iki hayvanı da dikkatle gözlemlemeniz gerekir ve agresif veya bölgeci bir tutum ortaya çıktığında onları ayırmalısınız. Eğer her şey yolunda giderse, birbirlerine yakın şekilde durduklarını ve karidesin çoğu zaman en azından bir anteni aracılığıyla gobi ile temas hâlinde olduğunu gözlemleyebilirsiniz. Bundan sonra akvaryuma yeniden eklenebilirler ve eğer bağ kurmuşlarsa, bir arada kalırlar. Yakalanma sürecinde, özellikle de karides yakalanırken, akvaryumda bozulmalar olabildiğinden, bu yöntemin dekorların yeniden düzenlenmesi veya akvaryum kurulumunun farklı bir şekilde değiştirilmesi sırasında uygulanması idealdir.
Ortaklardan biri zaten akvaryumdayken, diğerini yeni satın almış olma durumunuz da söz konusu olabilir. Yeni gelen karides veya gobi poşet veya kap içerisinde dikkatli şekilde akvaryum suyuna alıştırılmalı, sonrasında akvaryumdaki hayvan da bu poşet veya kabın içerisine konulmalı ve ikisi akvaryuma birlikte eklenmelidir.
Çevirmen: Anıl Altın (Kasım 2015)
Kaynak: Tropical Fish Hobbyist dergisi, Ekim 2014 sayısı
